İ’RABU’L-HADİS
İ'rab, aslında bir şeyin
aslını ve hakikatini ortaya çıkarmak manasınadır. Konuşurken hata etmeden dilin
nahiv kaidelerine riayet ederek fesahat üzere söz söylemek manasınada gelir.
(Kamus, 1 / 200)
Nahiv de İ'rab arapça
kelimelerin cümle içindeki yerlerine göre doğru bir şekilde okunmasını sağlamak
üzere bilhassa sonlarında hareke takdir etmektir. İ'rabu'l-Hadis ise bu manası
ile alakalı olarak Hadis metinlerini meydana getiren kelimelerin doğru bir
şekilde okunmasını sağlamak için esnasında hareke konmasıdır. Kelimelerin
yanlış okunarak kullanılış maksadı dışında yanlış mana verilmesini önlemek
bakımından Hadisleri yazarken her kelimenin İ'rabını vermek yerinde
görülmüştür. Şu Hadis misal verilebilir:
[Zekatu'l-Cenini Zekatu
Ummihi] Boğazlanan hayvanın karnından
çıkan ceninin boğazlanması anasının boğazlanmasıdır. (Tirmizi, et'ime; Ebu
Davud, adahi; İbn-i Mace, zebaih; Darimi, adahi; Müsned, 3/ 31,39,45,53)
Hadis'e verilen bu bu
ma'na Zekatu ummuhi ibaresinin haber
takdir edilerek sonunun merfu' olmasına göredir. Bu manaya göre herhangibir
hayvanın (av dahil) fiilen veya hükmen kesilmesi halinde karnından çıkan
yavrunun ayrıca boğazlanmasına gerek olmadığına hükmedilmiştir. Ne varki
Hanefiler zekat kelimesini teşbih üzere veya takdir edilen yüzekka fiilinin
mef'ulu mutlağı olarak mansub okumasını tercih etmişlerdir. Bu takdirde mana:
Anası boğazlandığı gibi karnından çıkan cenin de boğazlanır demek olur. (tedrib
2/69) Başka okunuş şekilleri ileri
sürenler de vardır.
Çoğunlukla Hadisçiler
sırf yanlış okumaya mani olmak gibi önemli bir gerekçe göstererek Hadis
yazanların Hadis metnine dahil kelimelerin düzgün zabtedilebilmesi için
hepsinin İ'rab edilmesi gerektiği görüşündedirler. Kadi İyad'a göre bilhassa
Hadis ilmine yeni başlamış mübtediler için doğru olan, kelimelerin hareke
verilerek İ'rab durumunun gösterilmesidir. Bununla beraber bazı alimler sadece
konuşma ve yanlış anlama söz konusu olan yerlerde (iltibas halinde) İ'rabın
gerektiği, bunun dışında Hadislerin İ'rabına gerek olmadığı görüşündedirler.
(tedrib, 2 / 69 )
Kur'an-ı Kerim
ayetlerinin İ'rabına dair kıymetli bir eseri bulunan Ebu'l-Berekat Abdullah
ibni'l-Huseyn el-Ukberinin bazı Hadislerin İ'rabına dair İ'rabu'l-Hadis isimli
bir kitabı vardır. (Esma, 1/459 )